Z końcem 2018 r. wraz z ówczesną reformą szkolnictwa wyższego dokonano modyfikacji przesłanek oraz kwestii proceduralnych związanych z nadawaniem stopnia doktora habilitowanego. Nie były to zmiany radykalne, ale jednak poczyniono pewne korekty, które sprawiają, że obecnie ten stopnień naukowy jest przyznawany na nieco innych zasadach.
źródło foto:pixabay
Obecnie przesłanki nadawania habilitacji i kwestie proceduralne zostały przeniesione do ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z uchylonej (ale jeszcze obowiązującej w niezakończonych jeszcze postępowaniach habilitacyjnych) ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuk. Ważna zmiana w całej reformie polegała także na tym, że zostało uchylone Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 r. w sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego, w którym dotychczas były dookreślone kryteria jakie brano pod uwagę w ocenie dorobku habilitacyjnego. Kryteriów z tego rozporządzenia nie można obecnie stosować do oceny dorobku habilitacyjnego w sensie prawnym. Można tym rozporządzeniem posługiwać się pomocniczo dla identyfikowania przejawów aktywności naukowej i sposobów uprawiania nauki, bowiem uprawianie nauki nie zmieniło się tylko dlatego że przeprowadzono reformę.
Zasadnicze przesłanki nadawania stopnia doktora habilitowanego zostały zawarte w art. 219 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Zgodnie z tą regulacją prawną stopień doktora habilitowanego nadaje się osobie, która:
1) posiada stopień doktora,
2) posiada w dorobku osiągnięcia naukowe albo artystyczne, stanowiące znaczny wkład w rozwój określonej dyscypliny, w tym co najmniej:
a) 1 monografię naukową wydaną przez wydawnictwo z listy ministerialnej, lub
b) 1 cykl powiązanych tematycznie artykułów naukowych opublikowanych w czasopismach naukowych lub w recenzowanych materiałach z konferencji międzynarodowych z listy ministerialnej
c) 1 zrealizowane oryginalne osiągnięcie projektowe, konstrukcyjne, technologiczne lub artystyczne,
3) wykazuje się istotną aktywnością naukową albo artystyczną realizowaną w więcej niż jednej uczelni, instytucji naukowej lub instytucji kultury, w szczególności zagranicznej.
Ta regulacja prawna zawiera szereg zwrotów niedookreślonych, które zostały częściowo wyjaśnione w nauce prawa, które mogą być przedmiotem rozbieżnych ocen recenzentów w przewodzie habilitacyjnym.
Przesłanek nadawania habilitacji określonych w ustawie nie można rozszerzać, uzupełnić przez regulacje wewnętrzne przyjmowane w ramach uczelnianego porządku prawnego. Przesłanki nadania lub odmowy nadania habilitacji nie stanowi także wysokość indeksów cytowań i wskaźników bibliometrycznych. Obecnie we wniosku o wszczęcie przewodu habilitacyjnego można także zgłaszać osiągnięcia naukowe uzyskane przed nadaniem stopnia doktora nauk. We wniosku habilitacyjnym nie ma obowiązku wskazywać całego posiadanego dorobku naukowego, a tylko te osiągnięcia które zdaniem habilitanta pozwalają spełnić kryteria nadania habilitacji. Przy kwalifikowaniu dorobku w przewodzie habilitacyjnym należy uwzględnić ograniczenia zawarte w przepisach przejściowych do reformy szkolnictwa wyższego.
Trzy przesłanki nadania stopnia doktora habilitowanego (stopień doktora, osiągnięcie naukowe, istotna aktywność naukowa) muszą być spełnione łącznie. Niespełnienie któregokolwiek z nich sprawia, że nie zachodzą przesłanki do nadania habilitacji.
Posiadania stopnia doktora nauk zwykle jest bezsporne w przewodzie habilitacyjnym. Jest to poświadczone dyplomem doktorskim oraz uchwałą o nadaniu stopnia, które należy uznawać za dokumenty urzędowe. Przepisy pozwalają, że habilitację może otrzymać osoba która uzyskała doktorat w innej dyscyplinie niż dyscyplina w której stara się o nadanie habilitacji. Zdarzają się więc przypadki że o habilitację z zakresu np. psychologii stara się doktor nauk z zakresu pedagogiki.
Wybór dyscypliny naukowej w której składa się wniosek o nadanie habilitacji należy do habilitanta. Jest to o tyle ważne, że wyboru tej dyscypliny nie będzie kwestionować Rada Doskonałości Naukowej wszczynając przewód habilitacyjny lub uczelnia na której prowadzony jest przewód habilitacyjny. Jednak wybór dyscypliny naukowej w której nie mieści się posiadany dorobek naukowy może skutkować negatywnymi recenzjami i odmową nadania habilitacji z racji na fakt, że gremia oceniające uznają, że dorobek habilitacyjny nie mieści się w danej dyscyplinie naukowej.
Osiągnięcie naukowe lub artystyczne jako przesłanka nadania habilitacji może przybrać postać: 1) monografii naukowej lub 2) cyklu powiązanych tematycznie artykułów naukowych opublikowanych w czasopismach naukowych lub w recenzowanych materiałach z konferencji lub 3) zrealizowanego oryginalnego osiągnięcia projektowego, konstrukcyjnego, technologicznego lub artystycznego.
Obligatoryjnym warunkiem jest, żeby osiągnięcie naukowe lub artystyczne stanowiło znaczny wkład w rozwój określonej dyscypliny. Przepisy prawa, nauka prawa czy orzecznictwo sądowe nie określają czym jest „znaczny wkład”. Jest to kwestia w pewnym sensie uznaniowa, podlegająca ocenie recenzentów, komisji habilitacyjnej oraz rad dyscyplin naukowych jako podmiotów czynnie uczestniczących w przewodzie habilitacyjnym. Kryterium „znacznego wkładu” dotyczy tylko i wyłącznie osiągnięcia naukowego lub artystycznego. Nie dotyczy ono publikacji naukowych przedstawianych w ramach „istotnej aktywności naukowej”.
Kwestią od lat sporną jest pojęcie „cyklu powiązanych tematycznie artykułów naukowych”. Także w tym przypadku z pomocą nie przychodzi ustawodawca, który mógłby zdefiniować to pojęcie. Próba wykładni tego pojęcia pojawia się w nauce prawa. Ustawodawca ani orzecznictwo sądowe nie wskazują ile publikacji powinno składać się na cykl oraz na czym polega tematyczne powiązanie. Także ta kwestia jest przedmiotem oceny recenzentów, komisji habilitacyjnej oraz rad dyscyplin naukowych. Cykl artykułów naukowych powinien być rezultatem uprzednio przyjętego założenia i postanowienia o tworzeniu cyklu. Za cykl nie można przyjąć przypadkowego zbioru artykułów, który chcemy uznawać za cykl, po jego opublikowaniu.
Nieco łatwiej jest ze wskazaniem czym jest monografia naukowa oraz artykuł naukowy, ponieważ w tym przypadku dopuszczalne jest skorzystanie z definicji legalnych zwartych w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej. Przy czym definicje te nie rozwiązują problemu wykładni tych pojęć do końca, ponieważ także zawierają pewne niedookreślone zwroty.
Pojęciem niedookreślonym przez ustawodawcę jest także „istotna aktywność naukowa”. Po uchyleniu Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 r. w sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego, dookreślenie tego pojęcia jest jeszcze trudniejsze i stwarza pole do jeszcze większej uznaniowości niż dotychczas. Rada Doskonałości Naukowej na swoich stronach opublikowała wzór dokumentu „Wykaz osiągnięć naukowych albo artystycznych”, który stanowi załącznik do wniosku o wszczęcie postępowania habilitacyjnego. Z wzoru tego możemy się dowiedzieć, że RDN do „istotnej aktywności naukowej” zalicza m.in. publikacje naukowe, udział w konferencjach naukowych, udział w zespołach badawczych itp. itd. Choć przepisy nie mówią tego wprost należy uznać, że do „istotnej aktywności naukowej” należy także zaliczyć, tak jak to było dotychczas: działalność dydaktyczną, popularyzatorską i organizacyjną.
Dariusz P. Kała
doktor nauk prawnych
PS.
Autor przygotował dwie publikacje naukowe w opisywanym powyżej zakresie, które zostały przesłane do renomowanych czasopism naukowych celem recenzji i ewentualnej publikacji. W tym miejscu na blogu będzie można znaleźć „namiary” na publikacje autora wpisu po ich ewentualnym zrecenzowaniu i opublikowaniu.
"Ogólne przesłanki nadania stopnia doktora habilitowanego" - publikacja naukowa opublikowana w czasopiśmie z listy ministra (40 pkt) Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2021 nr 1
otwarty dostęp w linku
z recenzji artykułu:
"Zdarza mi się to niezwykle rzadko (a w zasadzie pierwszy raz w przypadku polskiego czasopisma), ale w zasadzie nie mam żadnych uwag, ponieważ tekst jest wyśmienicie napisany, świetnie się go czyta, a co najważniejsze: w sposób bardzo klarowny porusza sprawy, które są rzadko poruszane, natomiast interesują bardzo wielu naukowców. Bardzo cenne jest np. poruszenie konsekwencji rezygnacji ustawodawcy z osobnego rozporządzenia z kryteriami oceny dorobku habilitanta"