Na skutek zmiany prawa o szkolnictwie wyższym w 2018 r. zmianie uległo postępowanie w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego. Istota i charakter postępowania nie uległa zasadniczej zmianie, ale wprowadzone zmiany wprowadziły znaczące modyfikacje w procedowaniu i rozstrzyganiu wniosków habilitacyjnych

 

 

źródło foto: pixabay

 

 

 

Podstawy prawne

Postępowanie w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego reguluje obecnie przede wszystkim ustaw z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. – Dz. U. z 2021 r., poz. 478 z późn. zm.). Dodatkowo zgodnie z art. 221 ust. 14 tejże ustawy senat uczelni albo rada naukowa określa:

1) szczegółowy tryb postępowania w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego,

2) zasady ustalania wysokości opłaty za postępowanie w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego oraz zwalniania z tej opłaty,

3) sposób wyznaczania członków komisji habilitacyjnej.

            O ile regulacje zawarte w ustawie są jednolite dla wszystkich w skali całego kraju, to regulaminy uczelniane określające szczegółowy tryb postępowania w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego wykazują pomiędzy sobą różnice. Ustawodawca pozostawił uczelniom w tym zakresie pewną autonomię. RDN rekomenduje zapoznawanie się z tymi regulaminami w momencie wszczynania postępowania habilitacyjnego.

            Dodatkowe wytyczne techniczne, dokumentacyjne zostały określone przez Radę Doskonałości Naukowej na jej stronach[1]. RDN opublikował także poradnik w sprawie postępowania dotyczącego nadawania stopnia doktora habilitowanego[2].

            Zgodnie z art. 178 ust. 3 ustawy w postępowaniach w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego, w zakresie nieuregulowanym w ustawie, stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. „Zgodnie z utrwaloną i niekwestionowaną linią orzeczniczą sądów administracyjnych odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego do postępowania o nadanie stopnia doktora habilitowanego oznacza, że niektóre przepisy k.p.a. będą stosowane wprost, niektóre z modyfikacjami, a niektóre nie będą stosowane w ogóle”[3].

 

Wszczęcie postępowania

Postępowanie w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego (habilitacja) wszczyna się na wniosek habilitanta składany do podmiotu habilitującego za pośrednictwem Rady Doskonałości Naukowej (RDN). Postępowanie habilitacyjne nie toczy się z urzędu (np. z wniosku uczelni, czy RDN). Wniosek musi złożyć sam zainteresowany habilitant. Chociaż postępowanie habilitacyjne prowadzi podmiot habilitujący (uczelnia, instytut PAN, instytut badawczy albo instytut międzynarodowy, w dyscyplinie, w której posiada kategorię naukową A+, A albo B+), to wniosek o nadanie habilitacji wysyła się do RDN.

 

Wniosek wszczynający postępowanie

Wniosek obejmuje:

1) opis kariery zawodowej,

2) wykaz osiągnięć, o których mowa w art. 219 ust. 1 pkt 2,

3) wskazanie podmiotu habilitującego wybranego do przeprowadzenia postępowania w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego.

            Ustawodawca nie stworzył w przepisach ustawowych wzorów tych dokumentów. Wymagania dotyczące wniosku zostały dookreślone przez RDN na jej stronie internetowej z zamieszczeniem tam wzorów dokumentów[4].

            „Zaleca się sporządzanie przedmiotowego wniosku z uwzględnieniem następujących dokumentów.

1)     wniosek przewodni,

2)     dane wnioskodawcy,

3)     kopia dokumentu potwierdzającego posiadanie stopnia doktora,

4)     autoreferat przedstawiający opis kariery zawodowej oraz istotnej aktywności naukowej albo artystycznej realizowanej w więcej niż jednej uczelni, instytucji naukowej lub instytucji kultury, w szczególności zagranicznej, wraz z kopiami dokumentów potwierdzającymi określone osiągnięcia, w szczególności dotyczących staży naukowych, grantów, publikacji powstałych w wyniku prowadzenia badań w więcej niż jednej jednostce naukowej.

5)     wykaz osiągnięć naukowych albo artystycznych, stanowiących znaczny wkład w rozwój określonej dyscypliny.

Wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego może być złożony do Rady Doskonałości Naukowej za pośrednictwem elektronicznej skrzynki podawczej ePUAP. Przedmiotowy wniosek może być także złożony osobiście w siedzibie Rady Doskonałości Naukowej lub za pośrednictwem przesyłki pocztowej albo kurierskiej. W takich przypadkach dokument, o którym mowa w pkt 1 (wniosek przewodni), powinien mieć postać papierową, opatrzoną podpisem własnoręcznym. Do dokumentu tego należy załączyć 2 elektroniczne nośniki danych zawierające pliki stanowiące dokumenty, o których mowa w pkt. 2-5, oraz zeskanowany wniosek przewodni. Jednocześnie podkreślić należy, że obowiązujące przepisy nie normują wymogu udokumentowania osiągnieć naukowo-badawczych na etapie składania dokumentacji wniosku do Rady Doskonałości Naukowej. W przypadku woli załączenia kopii publikacji RDN prosi o ich przekazywanie jedynie na elektronicznych nośnikach danych”[5]. RDN rekomenduje także zapoznawanie się z uczelnianymi regulaminami postępowań habilitacyjnych, które mogę dookreślać dalsze wymagania względem wniosków o wszczęcie postępowania habilitacyjnego.

 

Procedowanie wniosku o wszczęcie postępowania

            RDN dokonuje oceny formalnej wniosku oraz przekazuje go podmiotowi habilitującemu w terminie 4 tygodni od dnia jego otrzymania. W terminie 4 tygodni od dnia otrzymania wniosku przez podmiot habilitujący może on nie wyrazić zgody na przeprowadzenie postępowania w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego i zwrócić wniosek do RDN. W przypadku niewyrażenia zgody, RDN niezwłocznie wyznacza inny podmiot habilitujący i przekazuje wniosek temu podmiotowi. Podmiot habilitujący wskazany jako drugi przez RDN do przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego nie może już odmówić przeprowadzenie procedury habilitacyjnej.

            Terminy w postępowaniach naukowych awansowych mają charakter instrukcyjny[6]. Oznacza to, że organy prowadzące postępowanie habilitacyjne powinny się stosować do terminów procedowania wskazanych w przepisach. Jeżeli jednak organy przekraczają te terminy, to nie ponoszą z tego tytułu żadnych sankcji. Jedynie w przypadku bezczynności lub przewlekłości istnieje możliwość złożenia skargi do sądu administracyjnego. Praktyka procedowania wniosków habilitacyjnych pokazuje, że terminy te nierzadko są przekraczane.

            W przypadku wycofania wniosku o nadanie habilitacji po powołaniu komisji habilitacyjnej:

1) ten sam wniosek nie może być podstawą ubiegania się o nadanie stopnia doktora habilitowanego w innym podmiocie habilitującym,

2) wnioskodawca nie może ubiegać się o nadanie stopnia doktora habilitowanego przez okres 2 lat.

            Podmiot habilitujący udostępnia w BIP na swojej stronie podmiotowej wniosek osoby ubiegającej się o stopień doktora habilitowanego, informację o składzie komisji habilitacyjnej, recenzje, uchwałę zawierającą opinię w sprawie nadania stopnia wraz z uzasadnieniem oraz decyzję o nadaniu stopnia albo odmowie jego nadania.

 

Powołanie komisji habilitacyjnej

W terminie 12 tygodni od dnia otrzymania wniosku RDN wyznacza 4 członków komisji habilitacyjnej, w tym przewodniczącego i 3 recenzentów, spośród osób posiadających stopień doktora habilitowanego lub tytuł profesora oraz aktualny dorobek naukowy lub artystyczny i uznaną renomę, w tym międzynarodową, niebędących pracownikami podmiotu habilitującego ani uczelni, instytutu PAN, instytutu badawczego albo instytutu międzynarodowego, których pracownikiem jest osoba ubiegająca się o stopień doktora habilitowanego.

Podmiot habilitujący, w terminie 6 tygodni od dnia otrzymania informacji o członkach komisji habilitacyjnej wyznaczonych przez RDN, powołuje komisję habilitacyjną. Komisja składa się z:

1) 4 członków wyznaczonych przez RDN,

2) 2 członków posiadających stopień doktora habilitowanego lub tytuł profesora, zatrudnionych w podmiocie habilitującym, w tym sekretarza,

3) recenzenta posiadającego stopień doktora habilitowanego lub tytuł profesora oraz aktualny dorobek naukowy lub artystyczny i uznaną renomę, w tym międzynarodową, niebędącego pracownikiem podmiotu habilitującego.

 

Recenzenci i recenzje

Recenzentem może być osoba niespełniająca warunków określonych w art. 221 ust. 4 i 5, która jest pracownikiem zagranicznej uczelni lub instytucji naukowej, jeżeli RDN lub podmiot habilitujący uzna, że osoba ta posiada znaczący dorobek w zakresie zagadnień związanych z osiągnięciami osoby ubiegającej się o stopień doktora habilitowanego. Recenzentem nie może zostać osoba, która w okresie ostatnich 5 lat dwukrotnie nie dochowała terminu 8 tygodni na sporządzenie recenzji. Recenzenci, w terminie 8 tygodni od dnia doręczenia im wniosku, oceniają, czy osiągnięcia naukowe osoby ubiegającej się o stopień doktora habilitowanego odpowiadają wymaganiom określonym w art. 219 ust. 1 pkt 2, i przygotowują recenzje.

Zgodnie z Kodeksem etyki pracownika naukowego opracowanym przez Komisję do spraw  etyki  w  nauce  i  uchwalony  przez  Zgromadzenie  Ogólne  Polskiej  Akademii Nauk w dniu 25 czerwca 2020 r.[7] „Recenzenci i opiniujący nie mogą podejmować się zadania związanego z oceną prac naukowych, dorobku naukowego lub koncepcji badawczych innych naukowców, gdy wykracza onopoza zakres ich naukowego doświadczenia i kompetencji” (pkt 3.4.1.).

              „Recenzja naukowa jako forma naukowa musi bowiem spełniać określone wymogi formalne bez względu na dyscyplinę w obszarze której jest wydawana. Pośrednio na to wskazuje jednolita linia orzecznicza sądów, zgodnie z którą recenzje wydawane w procedurze nadania stopnia naukowego muszą być właściwie umotywowane”[8].

              „Recenzent powoływany w postępowaniu o nadanie stopnia lub tytułu naukowego pełni funkcję eksperta i specjalisty. Recenzja jest opinią specjalisty z danej dziedziny lub pokrewnej, którą zajmuje się kandydat do tytułu naukowego, i jako taka, niewątpliwie, musi podlegać wszechstronnej ocenie przy podejmowaniu uchwały”[9].

„Opinie i recenzje uzyskane w ramach przewodu habilitacyjnego mają charakter dokumentu urzędowego. Zawierają bowiem oświadczenie wiedzy uprawnionych osób, wyrażające się w ocenie dorobku naukowego habilitanta, która determinuje uchwałę komisji habilitacyjnej”[10].

 

Procedowanie komisji habilitacyjnej

Komisja habilitacyjna może przeprowadzić kolokwium habilitacyjne w zakresie osiągnięć naukowych albo artystycznych osoby ubiegającej się o stopień doktora habilitowanego. Kolokwium przeprowadza się w przypadku osiągnięć w zakresie nauk humanistycznych, społecznych i teologicznych.

Finalnym efektem pracy komisji habilitacyjnej jest uchwała zawierająca opinię w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego. Uchwałę zawierającą opinię w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego podejmuje komisja habilitacyjna w głosowaniu jawnym. Na wniosek osoby ubiegającej się o stopień komisja podejmuje uchwałę w głosowaniu tajnym. Opinia nie może być pozytywna, jeżeli co najmniej 2 recenzje są negatywne.

W obecnym stanie prawnym doszło do istotnej zmiany w porównaniu do poprzedniego stanu prawnego. Obecnie komisja habilitacyjna jest związana dwoma negatywnymi recenzjami i nie może wydać pozytywnej rekomendacji w sprawie habilitacji, jeżeli co najmniej 2 recenzje są negatywne.

Komisja habilitacyjna w terminie 6 tygodni od dnia otrzymania recenzji przekazuje podmiotowi habilitującemu swoją uchwałę wraz z uzasadnieniem i dokumentacją postępowania w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego.

 

Procedowanie Rady Dyscypliny Naukowej

Na podstawie uchwały komisji habilitacyjnej podmiot habilitujący (obecnie w większości rada dyscypliny naukowej), w terminie miesiąca od dnia jej otrzymania, nadaje stopień doktora habilitowanego albo odmawia jego nadania. Podmiot habilitujący odmawia nadania stopnia, w przypadku gdy opinia komisji habilitacyjnej jest negatywna. Podobnie jak komisja habilitacyjna jest związana dwoma negatywnymi recenzjami, tak samo rada dyscypliny naukowej jest związana negatywną opinią komisji habilitacyjnej.

Rada Dyscypliny Naukowej zobowiązana stosować w swoim procedowaniu przepisy kodeksu postępowania administracyjnego w tym w szczególności art. 77  § 1 oraz 80. Zgodnie z nimi rada dyscypliny naukowej jest obowiązana w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy (w szczególności recenzje) oraz ocenia na podstawie całokształtu materiału dowodowego, czy dana okoliczność (przesłanki nadania habilitacji) została udowodniona.

 

 

Odwołanie

Od decyzji o odmowie nadania stopnia doktora habilitowanego przysługuje odwołanie do RDN. Termin na wniesienie odwołania wynosi 30 dni od dnia doręczenia decyzji. Rada dyscypliny naukowej przekazuje odwołanie Radzie Doskonałości Naukowej wraz ze swoją opinią i aktami sprawy w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia odwołania. Po rozpatrzeniu odwołania, w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy, RDN utrzymuje w mocy zaskarżoną decyzję albo uchyla ją i przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia radzie dyscypliny naukowej, tego samego albo innego podmiotu habilitującego (uczelni).

W przypadku utrzymania w mocy decyzji, osoba ubiegająca się o stopień doktora habilitowanego może wystąpić z ponownym wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego nadania po upływie co najmniej 2 lat. Okres ten może zostać skrócony do 12 miesięcy w przypadku znacznego zwiększenia dorobku naukowego lub artystycznego.

 

Dariusz P. Kała

doktor nauk prawnych